Dyrektywa ta jest kontynuacją reformy rozpoczętej już kilka lat temu, która ma na celu przyspieszenie „zielonej rewolucji”, a także zwiększenie ochrony konsumenta w Unii Europejskiej. Jednym z kroków na tej drodze było przygotowanie przez Komisję Europejską projektu zmiany dyrektywy w odniesieniu do wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej poprzez lepsze informowanie i lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami[1], opublikowanego w marcu 2022 r., który ma zmienić dwie dyrektywy konsumenckie[2]. O zjawisku „greenwashing” pisaliśmy w poprzednim wpisie na Blogu. Omawiana w niniejszym wpisie dyrektywa w sprawie „green claims” ma stanowić lex specialis do ogólnej regulacji prawa konsumenckiego, dedykowany w całości komunikatom dotyczącym wpływu na środowisko. Co istotne zakres omawianej dyrektywy dotyczy jedynie claimów odnoszących się do środowiska, natomiast nie obejmuje swoim zakresem tzw. claimów społecznych, które są elementem tzw. ESG, tj. ang. Environmental, Social and Corporate Governance.

Uporządkowanie terminologii

Pojęcie „green claims” funkcjonuje od kilku lat na rynku. Jednak nie zostało ono jeszcze zdefiniowane w przepisach, stąd zarówno przedsiębiorcy, jak i organy posługują się nim nieco intuicyjnie. Powyższe utrudnia ocenę tego rodzaju komunikatów i odróżnienia ich od generalnych komunikatów marketingowych. W efekcie organy administracji nie są w stanie w skutecznie pełnić nadzoru nad tym aspektem komunikacji z konsumentami.

Chcąc rozwiązać powyższy problem, projekt dyrektywy wprowadza rozbudowaną siatkę pojęciową w zakresie „green claims”. Powyższe ma na celu przede wszystkim uporządkowanie rynku i obecnych praktyk, które zostały uznane za mylące dla konsumentów, co skutkuje niskim poziomem zaufania konsumentów do takich oznaczeń w chwili obecnej.

W projekcie dyrektywy pojawiają się takie definicje jak m.in. „etykieta środowiskowa”, „wydajność środowiskowa” (environmental performance), „aspekty środowiskowe”, „wpływ środowiskowy”, „cykl życia”, „weryfikacja”, czy „łańcuch wartości”. Tak rozbudowana siatka pojęcia umożliwi rozpoznanie komunikatów, które mają charakter środowiskowy, a także pozwoli na zbudowanie kryteriów do oceny ich prawdziwości i rzetelności.

Oświadczenie środowiskowe trzeba będzie udowodnić

W praktyce największą zmianą dla przedsiębiorców będzie konieczność udowodnienia prawdziwości i istotności składanej deklaracji środowiskowej, niezależnie od jej rodzaju. Projekt dyrektywy wprowadza szereg wymogów dotyczących budowania uzasadnienia dla oświadczeń środowiskowych. 

Przed umieszczeniem „green claim” podmiot zobowiązany jest do przeprowadzenia oceny, czy posiada on wystarczające uzasadnienie dla claimu. Projekt wprowadza różne kryteria dla różnych rodzajów oświadczeń. Inne wymogi dotyczą tzw. „bezpośrednich oświadczeń środowiskowych” (explicit environmental claims), inne tzw. „bezpośrednich porównawczych oświadczeń środowiskowych” (comparative explicit environemntal claims).

Przede wszystkim w każdym oświadczeniu należy doprecyzować, czy dotyczy całego produktu, jego części, całości procesów w organizacji przedsiębiorcy, czy wyłącznie określonych aspektów jego działalności. Ponadto powinien on być transparenty, co m.in. wymaga ujawnienia, czy neutralność osiągnięta jest dzięki offsetowi znaczącej części wytwarzanych emisji, np. poprzez ochronę przed wycinką lasów przy zachowaniu dotychczasowego poziomu emisji.

Claim musi opierać się na dowodach naukowych i dowodach, które są powszechnie uznane. Projekt wprowadza pojęcie informacji pierwotnych (bezpośrednio mierzących pozytywną zmianę, np. procent zmniejszenia emisji gazów do powietrza) oraz drugorzędnych (literatura, patenty itp.), na których opiera się oświadczenie. Jeżeli komunikujemy „green claim”,  zasadą jest udostępnianie informacji pierwotnych, natomiast, gdy one nie są dostępne, można umieszczać dane literaturowe (informacje drugorzędne). Informacje te będą mogły zostać udostępnione m.in. w formie kodu QR, co należy uznać za pozytywną zmianę. 

Wpływ na środowisko musi być istotny

Dodatkowo, nawet jeżeli oświadczenie posiada odpowiednie uzasadnienie naukowe, to należy wykazać, że dotyczy ono wydajności środowiskowej, która jest istotna z punktu widzenia cyklu życia produktu lub usługi. Nie może to być spełnienie wymogów obowiązkowo nakładanych przez przepisy na przedsiębiorcę. Przedsiębiorca powinien wykazać, jak jego produkt, proces lub usługa prezentują się pod kątem wpływu na środowisko na tle konkurencji, danego sektora rynkowego.

Zasada „niewyrządzania poważnych szkód”

Co do zasady, aby móc umieścić oświadczenie o pozytywnym wpływie na środowisko, podmiot powinien wykazać, że jest on istotnie lepszy od standardu rynkowego. Powinien on również wziąć pod uwagę, czy poprawa jednego aspektu środowiskowego, nie ma równocześnie innych, negatywnych skutków dla środowiska, które mogłyby w globalnym sensie, niwelować pozytywny efekt zmiany. Wpływ na środowisko powinien być bowiem rozpatrywany holistycznie. Podkreślenie jednego pozytywnego aspektu, np. mniejszego zużycia paliwa, przy jednoczesnym generowaniu większej ilości odpadów nie podlegających degradacji, może bowiem wprowadzać konsumentów w błąd.

Systemy punktowe i ratingi produktów oraz usług

Komisja chce wyeliminować prywatne, dobrowolne systemy etykiet środowiskowych, które próbują wprowadzać różnego rodzaju skale punktowe, klasy jakości odnoszące się do wpływu na środowisko. Niektórzy przedsiębiorcy tworzą prywatne systemy i oznaczają nimi np. swoje produkty. Zgodnie z projektem dyrektywy takiego rodzaju systemy punktowe, czy systemy klas, podobne do tych, które funkcjonują na rynku sprzętu energetycznego (etykiety energetyczne), np. umieszczenie klasy energetycznej „A” na lodówce, będą dozwolone jedynie, gdy taki system certyfikacji uzyska aprobatę na podstawie przepisów unijnych po spełnieniu kryteriów.

System certyfikacji będzie musiał być transparenty, warunki uczestniczenia w schemacie powinny być proporcjonalne, tak by nie wykluczać małych i średnich przedsiębiorstw. Powinny być one oparte na wiedzy ekspertów, posiadać systemy rozwiązywania sporów. 

Konfiskata zysków oraz wykluczenie z przetargów  

Egzekwowanie przepisów unijnych pozostawione jest państwom członkowskim. Jednak w przypadku omawianej dyrektywy planowane jest wprowadzenie szczegółowych wytycznych, co do sankcji i kar, które państwa członkowskie powinny nakładać na przedsiębiorców, którzy stosują komunikaty środowiskowe w sposób niezgodny z przepisami.

Tradycyjnie Komisja nakazuje, by kary pieniężne nakładane na przedsiębiorców przez poszczególne państwa członkowskie były odstraszające. Jednak dodatkowo pojawia się nakaz dla państw członkowskich do wprowadzenia konfiskaty dochodów uzyskanych ze sprzedaży produktów i usług opatrzonych niezgodnymi z przepisami oświadczeniami „green claims”. Dodatkowo przedsiębiorcy naruszający przepisy mają być wykluczeniu na okres do 12 miesięcy z przetargów publicznych, dostępu do publicznych pieniędzy w innych formach, np. grantów, czy uzyskiwania koncesji. 

Państwa członkowskie mają transponować przepisy dyrektywy w ciągu 18 miesięcy od dnia publikacji. Aktualnie jej projekt jest na wczesnym etapie legislacyjnym w Komisji Europejskiej. Data uchwalenia dyrektywy nie jest znana, jednak przedsiębiorcy powinni rozpocząć przygotowania do jej wdrożenia na jak najwcześniejszym etapie.